Powrót do

Georgi Markow (bg)

dodany: 18.05.2008 | przygotował: Tymoteusz Cudny

Georgi Markow był bułgarskim pisarzem, eseistą i dramaturgiem. Potem stał się zaprzysięgłym wrogiem władz Bułgarskiej Republiki Ludowej. Zginął w wyniku zamachu dokonanego przez bułgarskie służby specjalne. Zabiła go kulka wielkości główki od szpilki.

Urodził się w 1929. Jak na pisarza, Markow otrzymał dość nietypowe wykształcenie. Był chemikiem, pracował jako nauczyciel w technikum ceramicznym. W 1958 przeszechodzi na wcześniejszą emeryturę, ponieważ zachorowuje na gruźlicę. Podczas przedłużającego się leczenia i ciągłego przebywania w sanatoriach, zaczyna pisać. W 1961 roku ukazuje się jego pierwsza powieść Ankieta (Анкета), a także zbór opowiadań Między dniem i nocą (Между деня и нощта). W 1962 za swoją powieść Mężczyźni (Мъже) otrzymuje nagrodę za najlepszą powieść roku. W ciągu następnych kilku lat staje się jednym z bardziej popularnych autorów w Bułgarii. Duży rozgłos zdobywa książkami takimi jak Cezowa noc (Цезиева нощ), Pogromcy Ajaksa (Победителите на Аякс), Portret mojego sobowtóra (Портретът на моя двойник), czy Kobiety Warszawy (Жените на Варшава). Markow pisze też w tym czasie sztuki teatralne i filmowe scenariusze.

Jednak będąc u szczytu swojej popularności zaczyna popadać w konflikty z władzą komunistyczną. Cenzura nie zezwala na publikację jego powieści Dach (Покривът), a dwie sztuki oparte na napisanych przez niego scenariuszach zostały zdjęte z afiszy. W 1969 dostaje zgodę na wyjazd do Włoch, aby spotkać się tam z bratem. Nie wraca jednak do kraju, a wyjeżdża do Londynu.

W Anglii współpracuje z BBC, Radiem Wolna Europa, a także z niemieckim dziennikiem Deutsche Welle. W swoich esejach, audycjach i reportażach bardzo ostro krytykuje komunistyczny reżim w Bułgarii, demaskował zasady jego funkcjonowania. Nie przestawał też tworzyć. W 1974 jego sztuka Archanioł Michał (Архангел Михаил) zdobyła pierwszą nagrodę na festiwalu teatralnym w Edynburgu.

Krytyka bułgarskich władz komunistycznych nie mogła pozostać niezauważona przez służby specjalne. Bułgarska Dyrżawna Sigurnost (odpowiednik polskiej Służby Bezpieczeństwa) poprosiła o pomoc w uciszeniu Markowa KGB. Moskwa przekazała bułgarskim towarzyszom materiały, które miały pomóc w zabójstwie dysydenta.

Markow jednak spodziewał się próby zamachu na swoje życie. Ktoś zadzwonił do niego z ostrzeżeniem, że w najbliższym czasie może zostać otruty. Od tej pory Markow jadł i pił wyłącznie w towarzystwie najbliższych przyjaciół.

Zamach miał jednak miejsce. 7 września 1978 Markow czekał na autobus na moście Waterloo w Londynie. Podszedł wtedy do niego nieznajomy człowiek i przypadkowo potrącił go, upuszczając przy tym parasol. Georgi Markow poczuł ukłucie w nodze. Nieznajomy grzecznie przeprosił, po czym wsiadł do taksówki i odjechał. 11 września 1978 Markow już nie żył.

Podczas sekcji zwłok znaleziono w jego nodze platynową kulkę o średnicy 1,5mm, która miała na swojej powierzchni dwa małe otwory. Najprawdopodobniej była wystrzelona z broni ukrytej w parasolu i zawierała śmiertelną dawkę rycyny. Spekulowano, że to śrut na zające, który utkwił w nodze przy jednym z polowań, na które Markow wybierał się jeszcze w Bułgarii. Śrut jest jednak ołowiany, pełny w środku i nie ma w nim dziurek, przez które może wypłynąć trucizna.

Kilka dni później w paryskim metrze w podobny sposób zostaje zaatakowany inny bułgarski dysydent - Władimir Kostow. Tym razem jednak pocisk nie wszedł dostatecznie głęboko w ciało ofiary i zamach okazał się nieudany.

Do tej pory nie są znane szczegóły śmierci Georgiego Markowa. W szpitalu, w którym przebywał między 7 a 11 września 1978, ktoś zniszczył dokumentację jego choroby. Również archiwa Bułgarskiej bezpieki na ten temat zostały zniszczone. Do tej pory wiadomo tylko, że zabójstwo zostało zaplanowane przez KGB na prośbę bułgarskich służb bezpieczeństwa, a samego zamachu dokonał niejaki Francesco Giullino – Duńczyk włoskiego pochodzenia i tajny agent działający dla reżimu w Sofii.

Pośmiertnie opublikowane zostają jego Eseje (Есета) i Reportaże (Репортажи). Te ostatnie ukazują się w Bułgarii dopiero w 1989 roku. Nadawane były w Radiu Wolna Europa w latach 1975-1978 i to w nich Markow najbardziej krytykował władze komunistycznej Bułgarii. Właśnie za to reżim Todora Żiwkowa skazał go zaocznie za zdradę stanu.

Dorobek Markowa został doceniony w 2001 roku. Prezydent Petyr Stojanow przyznał pośmiertnie pisarzowi order Stara Płanina pierwszego stopnia – najwyższe państwowe odznaczenie w Bułgarii. W historii bułgarskiej literatury Markow zostanie zapamiętany jako znakomity dramaturg i powieściopisarz. Dla obrońców wolności słowa będzie przykładem walki z cenzurą i komunizmem. Kryminalistyka zapamięta do dziś niewyjaśnione okoliczności jego zabójstwa. Zaś większość ludzi będzie go znać jako człowieka zabitego parasolem.

Bibliografia:
http://www.slovo.bg/showwork.php3?AuID=165&WorkID=4621&Level=1
http://liternet.bg/publish10/gmarkov/index.html
http://www.timesonline.co.uk/tol/news/uk/article530164.ece?token=null&offset=0