Powrót do

Emir Kusturica (yu)

dodany: 20.02.2005 | przygotował: Tomasz Illg

Reżyser, scenarzysta, aktor, powszechnie uważany za najbardziej utalentowanego twórcę filmowego z obszaru byłej Jugosławii. Urodził się w 1954 roku w Sarajewie, zainteresowanie kręgów filmowych zyskał już dzięki swoim pierwszym etiudom, co pozwoliło mu zdobyć stosowne doświadczenie i w rezultacie - dostać się do wymarzonej, cieszącej się wówczas wielką estymą Akademii Filmowej FAMU w Pradze. W 1977 roku, będąc na III roku nakręcił film Guernica, który otrzymał nagrodę na Festiwalu Filmów Studenckich w Karlowych Warach. Po ukończeniu studiów wrócił do Sarajewa i rozpoczął pracę w telewizji. Pierwszym jego filmem telewizyjnym był kontrowersyjny The Brides Are Coming, zakazany przez cenzurę obyczajową. Za swój kolejny film - Buffet Titanic, tym razem oparty na powieści Ivo Andricia otrzymał nagrodę dla najlepszego reżysera na Narodowym Festiwalu Telewizyjnym w Portorož. Później było już tylko lepiej. Już pierwszy film fabularny Kusturicy - Do You Remember Dolly Bell? (według scenariusza Abdulaha Sidrana) w 1981 roku zdobył Złotego Lwa na festiwalu w Wenecji. Cztery lata później reżyser odebrał kolejną prestiżową nagrodę - Złotą Palmę w Cannes za obraz Tato w podróży służbowej. Ten ostatni film przyniósł mu wreszcie sukces kasowy, rozgłos międzynarodowy i uznanie krytyków, był nawet nominowany do Oscara. W 1989 roku Kusturica nakręcił entuzjastycznie przyjęty Czas Cyganów (jest to chyba pierwszy jego film znany polskiej publiczności), za który otrzymał nagrodę za najlepszą reżyserię w Cannes.

Emir Kusturica był również przez pewien czas wykładowcą w sarajewskiej Akademii Sztuki Scenicznej oraz na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Tam też powstał jego pierwszy film anglojęzyczny - Arizona Dream (obecnie do kupienia w kioskach RUCH-u, w jednym z kolorowych magazynów dla kobiet!), który został nagrodzony dwiema statuetkami (w tym Złotym Niedźwiedziem) na festiwalu w Berlinie w 1993 roku. Dwa lata później w Cannes miał swoją premierę głośny Underground (druga Złota Palma w dorobku reżysera), będący osobistym, jakże gorzkim rozliczeniem Kusturicy z Jugosławią i wojną na Bałkanach. W 1998 roku na festiwalu w Wenecji pokazany został ostatni film Kusturicy - Czarny kot, biały kot, po którym - wskutek fali krytyki w ojczystej Jugosławii - reżyser zapowiedział ostateczny rozbrat z kinematografią. Na szczęście, był to rozbrat nieskuteczny, czego dowodem jest najmłodsze dzieło Emira Kusturicy - Życie jest cudem, który wszedł na nasze ekrany na początku stycznia tego roku.

Tyle faktów encyklopedycznych. Warto jeszcze dodać, że Emir Kusturica jest powszechnie ceniony na całym świecie (a przynajmniej w Europie), tylko nie w swoim własnym kraju (a właściwie w byłym kraju, albowiem Jugosławii, w której się urodził i wychował niema już na mapie politycznej świata). Tam nazywany jest zdrajcą i sługusem Miloševicia. Dlaczego? Otóż, zarzuca mu się, że w czasach, kiedy ludzie kultury (w tym także filmowcy) konsekwentnie bojkotowali autorytarny reżim, Kusturica był zawsze na świeczniku, zdobywał fundusze na kolejne filmy dzięki dobrym kontaktom z przedstawicielami władzy, i wcale tego nie ukrywał. Na pokaz filmu Underground w Cannes pojechał w towarzystwie dyrektora jugosłowiańskiej telewizji, propagandowej tuby reżimu Miloševicia, a na belgradzkiej premierze filmu pojawił się sam Arkan, serbski zbrodniarz wojenny poszukiwany przez Trybunał ONZ w Hadze za przeprowadzanie czystek etnicznych w Chorwacji i w Bośni. Czy był to jednak objaw politycznego koniunkturalizmu? Nie sądzę. A więc zwykły cynizm? Też nie. Postawa Kusturicy była i jest dużo bardziej złożona. Z jednej strony zawsze wypowiadał się o Jugosławii w tonie sentymentalnym, z drugiej jednak nie można go uznać za zwykłego jugonostalgika, tęskniącego za dobrymi, starymi czasami towarzysza Tito. Wręcz przeciwnie, Kusturica w sposób bezkompromisowy obnaża słabość jugosłowiańskiego państwa, kpi z narodowych fobii i stereotypów, potępia szaleństwo wojny w Jugosławii, za którą - jak twierdzi - wszyscy ponoszą część winy. I Serbowie, i Chorwaci, i Bośniacy. I Zachód też. W Undergroundzie dostało się wszystkim, może nie po równo, ale wszystkim. Słoweńcom i Chorwatom za profaszystowskie sympatie. Serbom za wojenną machinę napędzaną kłamstwem i nienawiścią. Tego nie mogą mu wybaczyć zarówno jego rodacy, jak i pozostałe narody bałkańskie. Ale ta sama zakłamana, kipiąca od niewytłumaczalnej nienawiści Jugosławia, choć Kusturica mieszka obecnie w Paryżu, pozostaje jego Jugosławią. Tyle tylko, że udało mu się ją przeżyć, czego chyba się nie spodziewał.

Bibliografia:
www.gazeta.pl
www.stopklatka.pl