Powrót do

Jan Hus (cz)

dodany: 04.01.2003 | przygotowała: Mirosława Starobrzańska

Jan Hus urodził się w 1370 roku w Husyncu koło Prachatic w Czechach. Tam chodził do szkoły parafialnej i śpiewał w chórze kościelnym. Później studiował na uniwersytecie praskim. W 1393 roku uzyskał tytuł bakałarza nauk wyzwolonych. Równolegle studiował teologię, uzyskując w 1394 roku bakalaureat. W 1398 roku otrzymał tytuł profesora, a w 1401 objął dziekanat wydziału filozoficznego oraz stanowisko kaznodziei w Kaplicy Betlejemskiej.

Działalność naukowa i kaznodziejska Jana Husa przypadła na szczególny okres w dziejach Czech. Rozwój gospodarczy, który towarzyszył początkom rządów Luksemburgów został zahamowany w końcu XIV wieku. Bezpośrednią przyczyną kryzysu były znaczne straty ludnościowe wywolane epidemią czarnej śmierci.

Niepokojące zjawiska: wojny, czarna śmierć, klęski nieurodzaju, głód, sprawiały, że krytyka społeczna w Czechach zwrócila się przeciwko Kościołowi jako potężnej sile feudalnej. Liczne przywileje stanowe, jakie duchowienstwo czeskie otrzymało od Luksemburgów, pozwoliły mu zgromadzić znaczny majątek. W Czechach i na Morawach Kościół posiadał prawie połowę calego areału ziemskiego. Największe skupisko duchowieństwa było w Pradze, gdzie funkcjonowało 25 konwentów męskich i żeńskich. W stolicy mieszkało ponad 1500 mnichów, czyli 1/4 całego duchowieństwa czeskiego, a także aż 1/5 ogółu duchowieństwa pozaklasztornego. Jednak w szczególnie trudnych warunkach ekonomicznych byli kapłani opiekujący się pojedynczymi ołtarzami czy kaplicami. których proboszczowie wynajmowali do pełnienia posług religijnych. Dla nich nie wystarczało dochodów parafialnych, toteż właśnie spośród wikarych rekrutowali się pierwsi duchowni husyccy.

Kryzys ekonomiczny sprzyjał rozwojowi ruchów społeczno-religijnych: biczowników, begardów i lolardów. Ci ostatni byli zwolennikami Johna Wiclefa, profesora teologii w Oxfordzie, który głosił potrzebę, nowej interpretacji Pisma Świętego i liturgii w językach narodowych. Podawał w wątpliwość przemianę chleba i wina w Ciało i Krew Chrystusa, w Eucharystii odrzucał sakrament pokuty, kulty świętych. Potępiał jako niezgodne z nakazami ewangelicznego ubóstwa posiadanie dóbr przez duchowieństwo i polityczną władzę papieża. Ganił duchowieństwo za nadmierne bogactwo (Anglii aż 1/3 majątku narodowego należała do Kościoła).

Ze względu na opór duchowieństwa wobec koniecznych reform koscielnych Wiclef wzywał króla i stany angielskie do przeprowadzenia retorm w Kościele. Kwestionując niezależność duchowieństwa od władzy świeckiej naraził się papieżowi. Niektóre grupy lolardów domagały się sekularyzacji dóbr kościelnych, sądząc, że wpłynie to na zmniejszenie obciążeń podatkowych i poprawi sytuację materialną społeczenstwa.

Angielskie nowinki religijne padły na podatny grunt, już od XIII wieku był skażony ideologią waldensów i begardów. Synody nieustannie ostrzegały wiernych o zgubnych skutkach tej herezji. Najwięcej oskarżeń i procesów o herezje miało miejsce w latach 1394-1402, czyli w okresie silnego kryzysu politycznego państwa czeskiego. Do wzrostu popularnosci ideologii lolardow w Czechach miał niewątpliwie znaczący wpływ Oxfordu na uniwersytet praski.

Na ożywienie stosunków czesko-angielskich wpłynęło rownież malżeństwo córki Karola IV - Anny Luksemburskiej - z królem Ryszardem II w roku 1381. Wówczas też mistrz Wojciech Rankovy z Jezova ufundowal stypendium dla Czechów pragnących studiować w Oxfordzie. Pod koniec XIV i na początku XV wieku udawali się do Anglii studenci i uczeni czescy w poszukiwaniu pism Wiclefa. W latach 1399-1401 studiował w Oxfordzie najbliższy współpracownik Husa - Hieronim z Pragi. Najprawdopodobniej to on przywiózł do Czech dzieła Wiclefa: Trialog, Dialog, O symonii, O Eucharystii.

W Czechach życie duchowieństwa także odbiegało od przykazań ewangelicznego ubóstwa. Świadczyły o tym ustawy kolejnych synodów skierowane przeciwko zbytkowi i zeświecczeniu obyczajów. Szczególnie piętnowano noszenie przez ksieży modnych strojów i spiczastego obuwia, utrzymywanie psów i ptaków mysliwskich, tańce, uczty, polowania. Z wizytacji parafii należących do diecezji praskiej dowiadujemy się, że: broń noszą księża na co dzień, bywająa z nią w karczmie, wyciągają miecz z pochwy przy lada okazji, a niektórzy plebani nawet msze odprawiają w pancerzu.

O równie niepokojących zjawiskach informowali wizytatorzy kościołów morawskich: proboszcz z Uherskeho Hradiste zeznał, że pleban z Bystrice i pleban z Vracova mają konkubiny, a proboszcz z Veseli chętnie bywa w karczmie; proboszcz z Kavcic żyje z cudzą żoną, a proboszcz w Kobyli od lat trzyma w domu podejrzaną kobietę.

Współcześnie z Konradem Waldhausenem działał Milic z Kromeriza, kanonik kościoła św. Wita w Pradze i notariusz królewski. Ganił duchowieństwo za gromadzenie dóbr, skupowanie rent i czynszów. Swoim programem reformy Kościoła próbował zainteresować papiestwo. Oskarżony o herezje, zmarł w Awinionie w 1374 roku, nie doczekawszy procesu. Z podobnymi postulatami występował mistrz Mateusz z Janowa. Jak wielu ludzi tej epoki uległ wpływowi apokaliptycznych wizji przyszłości Joachima z Fiore, głosząc koniec świata i nadejście Antychrysta. Twierdził, że cała organizacja kościelna, msze, ceremonie, obrzędy i święta są zbędnym elementem w stosunkach miedzy Bogiem a ludźmi.

Problem odrębności narodowej pojawiał się w chwilach przesileń politycznych. Zjawiska te miały już miejsce w końcu XIII wieku, np. podczas walk pomiedzy królem czeskim Przemysłem Ottokarem II a królem niemieckim Rudolfem z Habsburga. Atmosfera pobudzenia społecznego, religijnego i narodowego zachęciła Jana Husa do wystąpienia z programem odnowy Kościoła. Wkrótce stał się on gorącym zwolennikiem reformy, twierdząc, że pisma Wiclefa otworzyły mu oczy na istniejący stan rzeczy. W swoich kazaniach betlejemskich nie podważal dogmatów katolickich. Koncentrował się na krytyce obyczajów duchowieństwa, szczegó1nie piętnując gromadzenie dóbr doczesnych, przywileje, symonię, dążenie papiestwa i wyższej hicrarchii duchownej do sprawowania władzy świeckiej. Postulował powrót duchownych do ewangelicznego ubó-stwa i życia zgodnego z przykazaniami.

Podstawy swojej nauki o Kościele Hus zawarł w dziele De Ecclesia. Podobnie jak św. Augu-styn rozumiał Kościół jako wspó1notę zbawionych lub świętych, w którym wszystko podporządkowane jest idei zbawienia, a nie panowania. To, do czego Kosciół przywiązuje tak wielką wagę: prawo, władza, administracja, sakramenty, jest ważne tylko wtedy, kiedy prowadzi wiernych do świętości. Uważał, że współczesny mu Kosciół stanowił prawa i zasady niezgodne z Ewangelią; zaprzepaścił apostolskie ideały i dbał przede wszystkim o utrzymanie swego stanu posiadania w tej swoistej papieskiej monarchii.

Hus nie uznawał też prymatu papieża. Wzbraniał się przed nazywaniem go głową Kościoła, za którą uwazał samego Chrystusa. Papież bowiem sprawuje władzę duchową tylko z nadania Chrystusa, jeśli przestrzega prawa Bożego i wyróżnia się cnotami. W zarządzaniu Kościołem nie może posługiwać się metodami władzy świeckiej. W roli autorytetu, który mogł podjąć walkę z symonią, Hus widzial papieża, jeśli tylko Pan powołałby takiego, który w posłuszeństwie wobec Słowa Bożego chciałby zniszczyć wszelką symonię. Jednak zdawał sobie sprawę, że schizma w Kościele jest nie tylko winą ambitnych i żądnych władzy duchownych, ale też i władców świeckich, którzy te ambicje wykorzystują. Stawiał na władcę świeckiego.

W kwestiach ustrojowych Hus był daleki od rewolucyjnych postulatów; nie krytykował panujących stosunków, choć żądał, aby panowie świeccy i duchowni, posiadający dobra ziemskie, rządzili poddanymi sprawiedliwie, zgodnie z prawem Bożyrn, rozbudzając tym emocje społeczne. Grzechem śrniertelnym jest kradzież (zbyt wysokie świadczenia, których wymaga się od poddanych; lichwa, pobieranie pieniędzy za stanowiska kościelne i godności duchowne, pobieranie opłat za odpusty, udzielanie za pieniądze sakramentu chrztu, bierzmowania).

Klimat ożywienia narodowego skłonił Husa do wystapienia w obronie praw narodowych Czechów, które rozumiano jako prawo do używania, zwłaszcza w kościele, języka ojczystego. Choć sam pisał głównie po łacinie, tw roku 1406 na potrzeby czeskiej pisowni zebrał reguły diakrytyczne, zamieścił je w dziele Ortographia bohemica (Abeceda). Jan Hus dokonał też dwukrotnej korekty czeskiego przekładu Nowego Testamentu.

Hus nie był odosobniony w swoich poglądach. Na uniwersytecie hasło reformy Kościoła było popularne. Do zwolenników idei odnowy Kościoła należeli mistrzowie: Hieronirn z Pragi, Jakoubek ze Stribra, Jan z Jesenice, Prokop z Pilzna, Jan z Pribramia, Mikulas z Litomyśla.

Kazania wygłaszane w Kaplicy Betlejemskiej zyskały Husowi sympatię prażan i samej królowej Zofii; także król Wacław IV tolerował nowinki religijne. Początkowo dobrze układały się stosunki Husa z nowym arcybiskupem praskim - Zbynkiem z Halzbruka, który w roku 1404 mianował go kaznodzieją synodalnym. Arcybiskup poparł też zwalczanie fałszywych relikwii w Villsnack (miejcsa fałszywego kultu). Wiosną 1408 roku w publicznej dyskusji, zorganizowanej z inicjatywy teologów katolickich, próbowano potępić i zakazać rozpowszechnianie pogladów Wiclefa. Mimo protestów Husa ograniczono swobodę ich komentowania nawet na uniwersytecie i od tej pory żaden z profesorów nie mógł wykorzystywać dzieł Wiclefa jako tezy swoich wykładów.

W 1409 roku, podczas spotkania króla Wacława IV z przedstawicielami nacji uniwersyteckich, powrócono do sprawy likwidacji schizmy. Trzy nacje oraz większość mistrzów głosowała przeciwko zwołaniu soboru. Przy królu pozostali tylko Czesi. Wacław IV postanowił złamać opór obcych nacji i wykorzystując fakt, iż jego ojciec Karol IV założył uniwersytet na formule francuskiej, nadającej przywileje rodzimej nacji. Dekretem z 18 stycznia 1409 roku ogłosił, że od tej pory we wszystkich działaniach nacja czeska ma trzy głosy, pozostałe - jeden. Wywołało to protest zagranicznych profesorów i studentów. Aby przywrócić normalny tok nauczania, król mianował rektorem swojego sekretarza mistrza Zdenka z Laboune, który przejął klejnoty uczelni: pieczęć, metrykę, klucze do biblioteki i kasy. W odpowiedzi na to mistrzowie i studenci niemieccy opuścili Pragę.

16 lipca 1410 roku arcybiskup Zbynek spalił pisma Wiclefa w obecności licznie zgromadzonego duchowieństwa i mieszkańców Male Strany, a dwa dni później rzucił klatwę na Husa i jego zwolenników. Klątwa ta została publicznie ogłoszona dopiero 15 kwietnia 1411 roku. Ponieważ nie przestrzegano klątwy, arcybiskup zakazał udzielania sakramentów w mieście. Dnia 1 września 1411 roku, na wielkim zgromadzeniu w Karolinum, Hus złożył oświadczenie o posłuszeństwie Kościołowi i odparł zarzuty, że głosił fałszywą naukę.

Tymczasem sprawa sprzedaży odpustów została poruszona ponownie. Hus otrzymał wezwanie na dwór arcybiskupi, gdzie pouczony przez nowego arcybiskupa Albika z Unicova przyrzekł być posłuszny przykazaniom apostolskim, lecz zastrzegł, że w sprzedawaniu odpustów nie widzi nic apostolskiego; odpusty są nadużyciem, w Piśmie Świętym nie ma wzmianki o takich praktykach. Sprawa odpustów podzieliła też uczonych na uniwersytecie. Fakultet nauk wyzwolonych opowiedział się za Husem, teologowie zaś z dotychczasowym wspołpracownikiem Husa Stefanem Palcem - przeciwko.

Król po cichu sprzyjał husytom, ale nie chciał otwartej wojny z hierarchią kościelną, toteż gdy wydział teologiczny orzekł, że pisma Wiclefa są błędne, przyłączył się do tej deklaracji. Sprawa odpustów nie zakończyła się na uniwersytecie, przeniosła się do kościołów i na ambony. Część duchownych popierała odpusty i zakazywała wiernym sprzeciwiać się woli papieża. Jednak znaleźli się trzej czeladnicy - Marcin, Janek i Staszek, którzy głośno i ostro krytykowali odpusty i księży, wywołując tym zamieszanie przed kilkoma praskimi kościołami. Ujęła ich straż miejska i doprowadziła do ratusza, gdzie uznano ich winnymi zakłócania porządku i skazano na śmierć. Wiadomość o śmierci czeladników szybko rozeszła się po mieście. Ich ciała zabrał mistrz Jan z Jicina i w żałobnej procesji przyniósł do Betlejem. Król nie krył wzburzenia zarówno na Husa, jak i na jego przeciwników. Poradził im, aby się pogodzili. Hus nie uczestniczył w obradach, wyjechał z miasta.Wrócił na początku sierpnia 1412 roku i rozpoczął kazania w Betlejem, twierdząc: Myślę, żem zgrzeszył zaprzestając kazań za wolą królewską. Więcej grzeszyć nie chcę.

Tymczasem księża prascy, widząc, że nie mogą liczyć na arcybiskupa, zwrócili się do Jana XXIII ze skargą na Husa, pisząc, że podrywa autorytet Kościoła, gdyż od dwóch lat ciąży na nim klątwa i mimo to wygłasza kazania, w których szerzy nauki Wiclefa, krytykuje odpusty i bulle papieskie. Papież zareagował szybko i zdecydowanie: nakazał powtórzyć klątwę i ogłosić, że od tej pory żaden prawowierny chrześcijanin nie może obcować z Husem. Sam Hus zaś w ciągu 20 dni powinien się oczyścić, a jeśli tego nie uczyni, klątwa ma być ogłoszona publicznie, przy biciu dzwonów i zapalonych pochodniach. Potem już nikt nie może Husa karmić ani poić; jeśli ktoś się wyłamie, duchowni przestaną udzielać sakramentów w Czechach. Kaplicę Betlejemską jako miejsce schadzek kacerzy, należy zburzyć, Husa uwięzić i doprowadzić przed oblicze arcybiskupa.

W obawie przed zamieszkami w grudniu 1412 roku Wacław IV polecił Husowi opuścić Pragę. Ponieważ wyjazd Husa nie zakończył wrzenia społecznego, pierwszym zadaniem nowego arcybiskupa było zwołanie synodu, który zebrał się w lutym 1413 roku w Pradze. Zwolennicy Husa postawili następujące warunki: Husowi będzie wolno oczyścić się z zarzutu kacerstwa. Należy przestrzec wszystkich przed bezpodstawnym oskarżaniem o herezję. Ci, którzy oskarzyli Czechów o kacerstwo, powinni wskazać, kim i gdzie są domniemani kacerze. Król, rozgniewany brakiem postępów w negocjacjach, wypędził z miasta Stanisława ze Znojma i Stefana Paleca, pozbawiając ich urzędów. Hus bacznie śledził wydarzenia w Pradze. Już na początku roku 1413 dotarła do stolicy wieść o planach zwołania w dniu 1 listopada 1414 roku soboru do Konstancji. Zygmunt Luksemburski zażadał, aby osobiście stawili się tam Jan XXIII i Jan Hus w celu wyjaśnienia zarzutów. Hus nie mógł odmówić wyzwaniu, nie został jednak wpuszczony na obrady synodu. Udał się więc do papieskiego inkwizytora w Czechach - biskupa Mikołaja Condemone, który wydał mu pismo stwierdzające, że nie wie o żadnych zarzutach kacerstwa stawianych przez kogokolwiek Janowi Husowi. Następnie panowie czescy skierowali zapytanie do arcybiskupa Konrada z Vechty, o co oskarża Jana Husa. Konrad stwierdził jednak, że Hus toczy spór z papieżem, a nie z nim.

Dnia 1 września 1414 roku Hus w osobistym liście zwrócił się do króla Zygmunta Luksemburskiego. Podziękował królowi za łaskę i możliwość obrony swoich pogladów przed soborem, gdyż jest przekonany, że się nie myli, a za prawdę gotów jest oddać życie. Wie, że ma wielu wrogów, oskarżających go o herezje, dlatego prosi, aby nie był sądzony potajemnie, lecz aby publicznie został wysłuchany i mógł się usprawiedliwić.

Jan Hus, nie czekając na glejt królewski, wyruszył do Konstancji 11 października 1414 roku w towarzystwie Jana z Chlumu, Wacława z Dube oraz Jindricha z Chlumu na Lacemboku. Mieszkańcy mijanych po drodze niemieckich miasteczek i miast traktowali go bez wrogości, niektórzy chcieli się z nim spotkać osobiście, ale Hus odmawiał udzialu w jakichkolwiek dyskusjach. Ciekawość i życzliwość, z jaką przyjmowano Jana Husa w Niemczech, świadczy o panujących tam nastrojach antykościelnych.

Kiedy opuścili Norymbergę, Wacław z Dube odłączył się od podróżujących i udał się do Zygmunta Luksemburskiego po obiecany żelazny list. Glejt został wystawiony przez króla. Był typowym dokumentem gwarantującym wszystkim poddanym Rzeszy bezpieczeństwo podróży i pobyt w miejscu docelowym. Wacław z Dube dotarł z nim do Konstancji 5 listopada 1414 roku.

Jan Hus przybył do Konstancji 3 lub 4 listopada 1414 roku i zaraz po przyjeździe Jan z Chlumu i Jindrich z Lacemboku zawiadomili papieża o obecności Husa w mieście i prosili o ochronę.

Jan XXIII obiecał, że Husa nie spotka żadna krzywda, skoro otrzymał od króla list żelazny; nie chciał jednak odwołać interdyktu. Dnia 9 listopada do gospody wdowy Fidy, gdzie zamieszkał Hus, przybyli wysłannicy papiescy, oznajmiając, że ze względu na liczne prośby klątwa papieska zostaje zawieszona. Hus może uczestniczyć w nabożeństwach z wyjątkiem katedry i dużych kościołów, a także bywać w mieście.

Dnia 28 listopada 1414 roku do gospody Husa przybyli biskup trydencki i augsburski oraz bur-mistrz Konstancji z wezwaniem, aby Hus stawił się przed soborem, gdyż nadeszła chwila, w której papież, kardynałowie i doktorzy teologii chcą wysłuchać jego nauk. Jan z Chlumu miał jednak pewne wątpliwości. Były one słuszne, bo kiedy wyszli na zewnątrz, okazało się, że biskup i burmistrz przybyli w asyscie uzbrojonej straży miejskiej, która obsadziła pobliskie domy.

W imieniu zgromadzenia kardynałów przemówił przewodniczący, twierdząc, że do kolegium dotarły skargi z Czech, iż Hus wygłaszał nauki niezgodne z tym, co Kościół rzymski podaje, dlatego wezwali go, aby przekonać się, czy te pomówienia są prawdziwe. Hus chętnie wszystko wyjaśnił. Przesłuchanie dotyczyło pytań o transsubstancjację i jednobytność natury Boskiej i ludzkiej w osobie Chrystusa. Hus był zadowolony z wrażenia, jakie zrobił na przesłuchujących. Tym większe było zaskoczenie Jana z Chlumu, kiedy wysłannicy papiescy nakazali mu opuścić dwór, a mistrza pozostawić do dyspozycji papieża.

Wieczorem 28 listopada 1414 roku mistrza Husa odprowadzono do domu jednego z kanoników, a następnie przewieziono do klasztoru dominikanów i zamknięto w celi, obok której był spływ nieczystości. Jan z Chlumu przez cały grudzień 1414 roku bezskutecznie zabiegał o wydobycie mistrza z więzienia. Interweniował u króla, który wysłał posłów z nakazem uwolnienia, ale groźby królewskie nie wzruszyły kardynałów. Papież wyznaczył trzyosobową komisję do zbadania zarzutów stawianych Husowi, która postanowiła przesłuchać go w więzieniu. Trzeba było jednak odłożyć sprawę, gdyż Hus ciężko zachorował.

Pomimo trudnych warunków panujących w klasztorze dominikanów, z czasem pozwolono Hu-sowi na odwiedziny przyjaciół; mógł też wysyłać listy. W lutym 1415 roku Hus poczuł się lepiej i zaczął zeznawać w obecności wspomnianej komisji i 15 świadków (profesorowie z Paryża i Lipska, Czesi, w tym wrogo nastawieni: Stefan Palec oraz proboszczowie i kaznodzieje z kilku praskich kosciołów). Husowi, który często miewał nawroty wysokiej gorączki i nie był w stanie odpowiadać, nie pozwolono na powołanie obrońcy. Najwięcej skarg dotyczyło postawy Husa, krytykującego obyczaje duchowieństwa. Zarzucono mu trzymanie się pisrn Wiclefa. Hus bronił się, że z nauk Wiclefa zaczerpnął te, które są przypomnieniem zasad Ewangelii. W rezultacie komisja z 42 zarzutów ,0 uznała za heretyckie.

Gdy komisja zbierała kolejne dowody przeciwko Husowi, sobór przeżywał następny kryzys. Jan XXIII, który deklarował chęć ustąpienia na rzecz nowego papieża, teraz zmienił zdanie i opuścił potajemnie Konstancję, nie chcąc formalnie rezygnować. Zygmuntowi Luksemburskiemu udało się zatrzymać posłów, a kanclerz Sorbony Jan Gerson zręcznymi argumentami udowodnił wyższość soboru nad papieżem. Na tej podstawie Jan XXIII został zdetronizowany, a obecny w Konstancji Grzegorz XII - drugi z antypapieży - zwołał sobór na nowo i podczas 14 posiedzenia abdykował.

Kiedy nowy papież jeszcze nie został wybrany, Jan Hus stał się więźniem Zygmunta Luksemburskiego. Czesi sądzili, że jest to pomyślny zwrot w sytuacji i nalegali na króla, aby uwolnił mistrza. Zygmunt, naciskany przez kardynałów, przekazał Jana Husa biskupowi Konstancji, a ten odwiozł go do swojego zamku w Gottliben, gdzie traktowano go jak przestepcę, zabraniając odwiedzin, na dzień wiążąc nogi, a na noc także i ręce. W suplice skierowanej do soboru Czesi zarzucili kardynałom, że Hus przybył do Konstancji dobrowolnie, aby wziąć udział w obiecanej mu publicznej debacie. Został uwięziony jako kacerz, a Czesi biorący udział w soborze,zamiast go ratować, rozpowszechniają oszczercze wieści, jakoby w kraju szerzyła się herezja. Sobór nie przychylił się do prośby Czechów - zwolnienia Husa za poręczeniem dla odbycia rekonwalescencji. Zgodzii się natomiast na publiczną debatę, w której Hus będzie mógł się wytłumaczyć. Jej termin ustalono na 5 czerwca 1415 roku.

Po ucieczce Jana XXIII wyznaczono nową komisję do oceny pism Wiclefa i poglądów Husa na temat jego nauki. Główną rolę w komisji odgrywali kardynał Piotr d'Ailly i Jan Gerson, którzy pragnęli szybko zakończyć sprawę czeskiego kaznodziei, aby nie zdominowała obrad soboru i nie przeszkodziła planom reform kościelnych. Wybór Jana Gersona był szczególnie niekorzystny, gdyż ów już w Paryżu, na podstawie przysłanych mu streszczeń prac Husa, sporządził listę 20 tez, które uznawał za heretyckie i podczas trwania przesłuchań nie dał się przekonać żadnymi wyjaśnieniami. Jego argumenty były proste: ponieważ naukę Wiclefa potępiono już wczesniej, dlatego 45 artykułów, które przyjęli za swój program czescy radykałowie, jest herezją.

W dniu 5 czerwca 1415 roku w klasztorze franciszkanów, gdzie miało się odbywać przesłuchanie, panowało zamieszanie z powodu wielkiej liczby przybyłych. Jeden z lektorów czeskich - Oldrich - dostał się do refektarza i zauważył między materiałami przeznaczonymi do czytania leżący już gotowy wyrok na Husa. Powiadomił o tym Piotra Mladonovica, sekretarza Jana z Chlumu. Panowie udali się do króla, prosząc, aby debaty nie zamieniał w sąd. Wręczyli królowi rękopisy dzieł Husa, które miały być przedmiotem oceny, aby jego wrogowie niczego nie dodali lub nie zmienili. Przesłuchanie rozpoczęło się od identyfikacji ksiąg. Husowi pokazano rękopisy i zapytano, czy uznaje je za swoje. Potaknął. Kiedy na padające pytania Hus próbował dawać obszerniejsze wyjaśnienia, twierdząc, że w przypisywanych mu tezach nie rozpoznaje swoich poglądów, zakrzyczano go, aby odpowiadał tak lub nie.

Drugie przesłuchanie, 7 czerwca 1415 roku, odbywało się w obecności króla. Pierwszy zabrał głos Piotr d'Ailly w sprawie transsubstancjacji. Hus kilkakrotnie powtarzał, że trzyma się nauki Kościoła rzymskiego. Przyznał, że nie chce zrezygnować z programu 45 artykułów. W swoich poglądach nie widzi nic niezgodnego z nauką Kościoła, bo gdyby tak było, nigdy dobrowolnie nie przybyłby do Konstancji, bo bałby się kary. Na zakończenie zabrał głos król, przypominając, ile dobroci wyświadczył oskarżonemu: wydał mu glejt, polecił specjalnej ochronie Jana z Chlumu i z Dube, chociażz ostrzegano go, że nie powinien chronić podejrzanego o kacerstwo.

Ostatnie posiedzenie odbyło się 8 czerwca 1415 roku .Husa przyprowadzono w okowach. Rozpoczęto od zeznania świadków, ale główne zainteresowanie Piotra d'Ailly i Jana Gersona skupiło się na 39 artykułach Husa: 26 z De Ecclesia, 7 z Contra Stephanum i 6 z Contra Stanislaum de Znoyma, jako sprzecznych z zasadami ustalonymi przez doktorów katolickich na synodzie praskim w 1413 rroku. Największe oburzenie zgromadzonych wywołała teza, że papież, prałat czy ksiądz, kiedy grzeszy śmiertelnie, nie jest już papieżem, prałatem czy księdzem przed Bogiem. Hus wyjaśnił, że nie kwestionuje ich prawa do urzędu, lecz kwestię moralną. Podobnie król, jeśli grzeszy, nie jest królem. Wezwano króla, by posłuchał Husa. Zygmunt odparł, że nigdzie nie znajdzie człowieka bez grzechu. Po odczytaniu wszystkich tez, prowadzący przesłuchanie powiedział Husowi, że ma dwa wyjścia: albo zdać się na łaskę soboru, albo stać na swoim. 60 teologów uznało jego naukę za błędną. Hus prosił, aby nie zmuszali go do odwoływania artykułów, których nie głosił, a te, do których się przyznał, chciał raz jeszcze wytłumaczyć. Kardynał Zabarella obiecywał Husowi, że przygotuje spis spornych tez, aby Hus mógł je odprzysiąc. Hus widząc, że sobór jest nieprzejednany, zdobył się na odwagę i oznajmił, że przybył do Konstancji dobrowolnie, by przyjąć pouczenie soboru, a nie by się bronić. W końcu w refektarzu zapadła cisza, bo obydwie strony: Hus i sobór wyczerpały możliwości porozumienia. Milczenie zgromadzonych przerwali Czesi. Stefan Palec i Michał z Niemieckiego Brodu oświadczyli, że występowali przeciwko Husowi nie z nienawiści ku niemu, zobowiązywała ich do tego przysięga doktora teologii.

Na tym zakończyło się przedostatnie wystąpienie Husa przed soborem. W refektarzu pozostał król i kilku kardynałów. Zygmunt nie zauważył, że Czesi nie wyszli i powiedział: Czcigodni ojcowie, słyszeliście Husa i poznaliście jego naukę. Wśród tez, do których się przyznał jest kilka, wystarczających do skazania go. Jeśli nie będzie chciał ich odwołać, spalcie go, albo uczyńcie z nim, co uznacie za słuszne. Radzę, abyście rnu nie wierzyli, nawet gdy odprzysięgnie. Wróci do Czech i narobi więcej złego niż dawniej. Tego dnia wyrok zapadł, ale egzekucję odroczono na miesiąc, ponieważ panowie czescy i morawscy wystosowali pismo w obronie Jana Husa. Zygmunt, aby uniknąć nacisków, opuścił Konstancję 22 czerwca 1415 roku.

Na 13 walnym posiedzeniu, 15 czerwca 1415 roku, sobór zakazał podawania świeckim komunii z kielicha. Kiedy do więzienia dotarła ta wiadomość, Hus w liście do jednego z kaznodziejów praskich wyjaśniał: Nie sprzeciwiaj się świętości kielicha, który ustanowił sam Chrystus. Nie jest to sprzeczne z żadnym pismern; (...) tylko na soborze dopuszczalne są obyczaje osądzające przyjmowanie z kielicha przez nie-księży jako kacerstwo (...) Proszę, na litość Boską,nie gniewaj się na mistrza Jakoubka, aby nie dochodziło do rozdźwięków pomiędzy wiernymi, bo z nich diabeł się raduje.

Ostatnie dni przed wyrokiem Jan Hus spędzał samotnie w celi, pisząc listy do przyjaciół w Konstancji i w Czechach. Dnia 18 czerwca 1415 roku sobór zakończył redakcję oskarzeń pod adresem Husa. Przesłano mu je do celi z poleceniem, aby przemyślał propozycję odwołania swojej nauki.

1 lipca 1415 roku Hus odpowiedział negatywnie na ultimatum ojców soboru. Sądził, że gdyby odprzysiągł, popelniłby krzywoprzysięstwo wobec własnego sumienia: Ja, Jan Hus, w nadziei kapłan Jezusa Chrystusa, obawiając się obrazić Boga i popaść w krzywoprzysięstwo, nie zamierzam odwoływać wszystkich ani żadnego z artykułów sporządzonych przeciwko mnie w oparciu o zeznania fałszywych świadków. Bóg jest mi świadkiem, że ani ich nie przepowiadałem, ani nie przyjmowałem, ani nie broniłem (...) Ale obawiając się wystąpić przeciwko prawdzie i wypowiadać się przeciw opiniom świętych, nie chcę odwołać żadnego z nich. Ponieważ Hus nie odwołał swych nauk, wedle prawa kanonicznego uznano go za heretyka.

6 lipca 1415 roku na obradach soboru audytor papieski Berchtold z Vildungen przeczytał 30 artykułów z pism Husa, a potem skargi poparte dowodami i sprawozdanie z całego procesu. Hus protestował, gdy czytano przypisywane mu zdania, których nie był autorem. Kardynał Zabarella nakazał strażom, aby uciszyli więźnia; Hus zamilkł i zaczął się modlić. Kiedy zarzucono mu, że za często w swoich tezach odwoływał się do Chrystusa, Hus wykrzyknął: Panie Boże, ten to sobór nawet twoje postanowienia i prawa traktuje jak błąd! Przecież nie ma bezpieczniejszego odwołania się niż do Pana Jezusa Chrystusa.

Następnie osądzono jego księgi jako heretyckie oraz jego samego, bo nauczał fałszywie, grzesznie i buntowniczo; osłabił tym autorytet Kościoła i zwiódł mnóstwo ludzi. Gdyby odwołał swoje poglądy, otrzymałby wyrok dożywotniego więzienia, ale ponieważ zaparł się w złości, zostanie wykluczony ze stanu duchownego i oddany władzy świeckiej, gdyż Kościół nie chce mieć z nim nic wspólnego. Potem biskup Milano w asyście księży ubrał go w szaty liturgiczne, podał mu kielich mszalny i żądał odwołania poglądów. Hus oświadczył zgromadzonym: Boję się to uczynić, aby nie być oszustem, aby nie urazić własnego sumienia i praw Bożych i aby nie zgorszyć tych wiemych, których nauczałem. Wtedy odebrano mu ornat, stulę i kielich, mówiąc: Już Kościół odjął od niego wszelkie prawa kościelne i nie ma z nim nic wspólnego, dlatego oddajemy go władzy świeckiej.

Zygmunt Luksemburski skinął palatynowi reńskiemu, by oznajmił soborowi: Jan Hus z wyroku króla naszego najmiłościwszego i z rozkazu naszego jako kacerz ma być spalony. Pochód ze skazańcem szedł powoli, z daleka było widać ogień, w którym plonęły pisma Husa. Stos był przygotowany w miejscu, gdzie zakopywano padłe konie. Jan Hus długo walczył ze śmiercią. Umarł wierny swojej zasadzie: Słuszną jest rzeczą, aby człowiek nie imał się niczego wszetecznego, aby poznał prawdę Bożą i mocno się jej trzymał aż do śmierci, albowiem prawda ostatecznie wyzwoli. Dlatego wierny chrzescijaninie: szukaj prawdy, sluchaj prawdy, ucz się prawdy, kochaj prawdę, trzymaj się prawdy, broń prawdy aż do śmierci, gdyż prawda cię wyswobodzi.