František Halas (cz)
dodany: 30.12.2007 | przygotowa³: Dominik Kasprzyk
František Halas (3 X 1901 – 27 X 1949), czeski poeta i t³umacz. Przyszed³ na œwiat w Brnie w rodzinie robotniczej, jego rodzice byli pracownikami przemys³u tekstylnego. W dzieciñstwie by³ œwiadkiem powolnego umierania matki na gruŸlicê, co odcisnê³o piêtno na jego póŸniejszej twórczoœci, przesi¹kniêtej motywem nieuniknionej œmierci i kruchoœci ¿ycia. Po ukoñczeniu szko³y pracowa³ w ksiêgarni i na w³asn¹ rêkê kontynuowa³ naukê. Od 1919 r. zaanga¿owany by³ w dzia³alnoœæ rewolucyjn¹, za co po delegalizacji czeskiego Komsomo³u trafi³ do aresztu. Od 1921 r. pracowa³ dla prasy komunistycznej, pisywa³ do gazet Rovnost i Sršatec. Od 1924 r. nale¿a³ do awangardowej grupy Devìtsil i wspó³redagowa³ jej pismo Pásmo, w tym czasie pisywa³ tak¿e dla Frondy. Du¿o podró¿owa³, zwiedzi³ miêdzy innymi W³ochy i Francjê. W 1936, w przededniu wojny domowej wzi¹³ udzia³ w zjeŸdzie przedstawicieli kultury w Hiszpanii, a po powrocie do ojczyzny zaanga¿owa³ siê w dzia³alnoœæ na rzecz niesienia pomocy temu krajowi. Podczas II wojny œwiatowej dzia³a³ w lewicowym podziemiu, m. in. pisywa³ do nielegalnego Rudégo práva. Po wojnie zaanga¿owa³ siê w politykê, pracowa³ w Ministerstwie Informacji i by³ pos³em na sejm. W 1947 roku przewodzi³ delegacji pisarzy czeskich podczas wizyty w Polsce. Zosta³ wtedy odznaczony Krzy¿em Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski za zas³ugi w zbli¿eniu polsko-czechos³owackim. Rok póŸniej otrzyma³ nagrodê polskiego Pen-Clubu za przek³ady na jêzyk czeski utworów Mickiewicza. Zmar³ przedwczeœnie w Pradze w 1949 r. Pod koniec jego ¿ycia, a szczególnie po œmierci jego twórczoœæ by³a mocno atakowana, szczególnie przez socrealistów i marksistów. Doczeka³a siê ona siê rehabilitacji dopiero po 1956 roku.
Pocz¹tki twórczoœci Halasa s¹ silnie zwi¹zane z poetyzmem i brneñskim od³amem Devìtsilu. Pod ich wp³ywem debiutowa³ w 1927 tomikiem Sepia (Sepie). Bardzo szybko odszed³ jednak od ruchu awangardowego, a jego twórczoœæ zmieni³a charakter. Ju¿ w swoim drugim tomie Kogut p³oszy œmieræ (Kohout plaší smrt)zwróci³ siê przeciwko cywilizacji technicznej i da³ wyraz swoim egzystencjalnym przemyœleniom. Na tym etapie chêtnie odwo³ywa³ siê do twórczoœci czeskiego romantyka Karela Hynka Machy. W wierszach Halasa czêsto pojawia³y siê motywy œmierci, rozk³adu i tragizmu ¿ycia. W 1935 roku ukaza³ siê jego poemat Stare kobiety (Staré ženy), w którym w przejmuj¹cy sposób ukaza³ samotnoœæ i pustkê bytowania starych ludzi pozbawionych jakichkolwiek perspektyw. Kolejny etap twórczoœci zwi¹zany by³ z jego doœwiadczeniami wojennymi. Wprowadzi³ do swojej poezji krytykê faszyzmu i liczne odwo³ania do patriotyzmu i ducha walki. Chêtnie tak¿e nawi¹zywa³ do czeskich bohaterów narodowych, w tym chocia¿by do XIX-wiecznej pisarki Bo¿eny Nìmcovej (Naše paní Božena Nìmcová). Po wojnie pojawi³y siê motywy odzyskanej wolnoœci i milcz¹cego heroizmu ofiar faszyzmu. Po œmierci Halasa, dopiero w 1957 roku ukaza³ siê ostatni tomik I co? (A co?), w którym po raz kolejny powróci³y niepokoje egzystencjalne i pytania o sens ¿ycia. Halas okaza³ siê byæ prekursorem egzystencjalizmu i poezji nastawionej na rozwa¿ania o przemijaniu i œmierci na gruncie czeskim. Wielu poetów wzorowa³o siê potem na jego twórczoœci, mówi siê nawet o tzw. linii Halasa, która dzia³a³a w Czechach w opozycji do surrealistycznie nacechowanej linii Nezvala. Oprócz poezji tworzy³ tak¿e wiersze dla dzieci, pisywa³ równie¿ liczne eseje, uwagi o poezji sztuce, krytyki poœwiêcone malarstwu i sztukom plastycznym. Ponad to zajmowa³ siê t³umaczeniami z literatury polskiej, rosyjskiej, wêgierskiej i narodów Jugos³awii.
Bibliografia:
Literatury zachodnios³owiañskie czasu prze³omów 1890-1990 T.2, red. Halina Janaszek-Ivanickova, Katowice 1999.
Magnuszewski J., Historia literatury czeskiej, Wroc³aw 1973
|