Kaszuby, Kaszubi, jêzyk kaszubski
dodany: 15.11.2006 | autor: Hanna Makurat
Kaszuby to region w pó³nocnej czêœci Polski, kraina malowniczych krajobrazów: licznych jezior, torfowisk, lasów, pagórków i wzgórz morenowych, zamieszka³a przez autochtoniczn¹ spo³ecznoœæ kulturowo-jêzykowa, wywodz¹c¹ siê od s³owiañskiego plemienia Pomorzan, zasiedlonego niegdyœ na obszarze miêdzy Ba³tykiem, doln¹ Odr¹, Wart¹, Noteci¹ a doln¹ Wis³¹.
Etymologia nazwy Kaszuby nie jest ostatecznie ustalona. Historycy i onomaœci nie rozstrzygnêli kwestii, czy pierwotnie Kaszuby by³y nazw¹ ludu, od której utworzono nazwê terenow¹, czy te¿ genezê tej nazwy nale¿y wywodziæ od terenu nazywanego Kaszubami. Wed³ug czêœci badaczy Kaszuby by³a to s³owiañska nazwa oznaczaj¹ca mokrad³a poroœniête sitowiem, podmok³e ³¹ki pokryte wysok¹ traw¹. Inni wi¹¿¹ tê nazwê ze s³owami cassubi – ‘kasaæ hubê, podwijaæ fa³dy’ albo ze s³owem kascheba – ‘ko¿uch obszyty suknem’.
Najprawdopodobniej nazwa ta pochodzi z V-VII w., a wiêc z czasu wêdrówek ludów. W Ÿród³ach historycznych pojawia siê ona jednak dopiero w XIII w.: w bulli papie¿a Grzegorza IX z 19 marca 1238 r., w której potwierdza on joannitom posiad³oœci po³o¿one ko³o Stargardu nad In¹.
Wspó³czesne Kaszuby obejmuj¹ obszar ok. 7 076 km2[J. Mordawski, Statystyka ludnoœci kaszubskiej. Kaszubi u progu XXI wieku, Gdañsk 2005, s. 86.], co jest jedynie niewielk¹ czêœci¹ Kaszub historycznych. Granic¹ na pó³nocy jest Ba³tyk, na zachodzie biegnie ona przez Rowy, S³upsk i Cz³uchów, na po³udniu od Cz³uchowa do Topoli, na wschodzie przebiega przez Czersk, Star¹ Kiszewê i Gdañsk. Za stolicê Kaszub uznaje siê Gdañsk, miasto bêd¹ce siedzib¹ w³adz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, najwiêkszej organizacji pozarz¹dowej o charakterze regionalno-etnicznym, dzia³aj¹cej w trosce o rozwój spo³eczny, gospodarczy i kulturalny Kaszub. Symbolami Kaszubów s¹ flaga o czarno-z³otych barwach i herb: czarny Gryf na z³otej tarczy. Kaszubi s¹ typow¹ spo³ecznoœci¹ pogranicza. Ziemie zamieszkiwane przez tê spo³ecznoœæ przez wieki by³y terytorium przenikania siê kultury s³owiañskiej i germañskiej, wielokrotnie w swojej historii zmienia³y w³aœciciela, przynale¿¹c do ró¿nych pañstw. Na skutek zmian przynale¿noœci pañstwowej wielu Kaszubów uleg³o germanizacji b¹dŸ polonizacji.
Wed³ug badañ J. Mordawskiego na obszarze kaszubskim mieszka obecnie ³¹cznie 566 737 Kaszubów. Spo³ecznoœæ kaszubsk¹ na obszarze ca³ej Polski szacuje Mordawski na ok. 600 tys. osób. Ponadto poczucie to¿samoœci etnicznej zachowa³o kilka tysiêcy Kaszubów mieszkaj¹cych w Kanadzie.[J. Mordawski, op. cit., s. 47.]
Spo³ecznoœæ kaszubska wyró¿nia siê tym, ¿e utrzyma³a pielêgnowan¹ przez wieki to¿samoœæ, kulturê kaszubsk¹ i swój odrêbny jêzyk. Jest to spo³ecznoœæ bilingwalna, która pos³uguje siê obok jêzyka ogólnopolskiego jêzykiem regionalnym. Wed³ug statystyk J. Mordawskiego jêzykiem kaszubskim pos³uguje siê na co dzieñ ok. 81 tys. osób (14,2% spo³ecznoœci kaszubskiej), natomiast znajomoœæ jêzyka regionalnego deklaruje 367, 5 tys. osób (64,5% spo³ecznoœci). [Ibid., s. 54.]
Znaczenie jêzyka kaszubskiego w poszczególnych okresach zale¿a³o w znacznej mierze od polskiej polityki jêzykowej. Przez wiele lat status kaszubszczyzny nie by³ jednoznacznie okreœlony. Powszechne by³o, oderwane od genezy jêzyka, przekonanie, ¿e kaszubszczyzna jest gwar¹ jêzyka polskiego. Centralistyczna polityka jêzykowa g³ówny akcent k³ad³a na zuniformizowan¹ kulturê [M. Latoszek, Wokó³ funkcji przekazywania jêzyka kaszubskiego przez instytucje spo³eczne, [w:] Problem statusu jêzykowego kaszubszczyzny. Materia³y z sesji popularnonaukowej, 17 X 1991, pod red. E. Brezy, Gdañsk 1992, s. 48.], a przekonanie o podrzêdnym statusie kaszubszczyzny w stosunku do jêzyka polskiego przyczyni³o siê do tego, ¿e jêzyk kaszubski by³ dyskryminowany przez instytucjê pañstwow¹ [T. Bolduan, Nie dali siê z³amaæ, Gdañsk 1996.]: niedopuszczany do mediów a spychany do poziomu folkloru.
Dla jêzyka kaszubskiego prze³omowym momentem by³ rok 1989. Po 1989 r. nastêpowa³o w Polsce stopniowe przechodzenie od jêzykowej polityki homogenizacji do polityki jêzykowej równowagi [J.M. Torsa, Polityka jêzykowa a jêzyki mniejszoœci. Od wie¿y Babel do Daru Jêzyków, przek³. A. Rurarz, przedmow¹ opatrzy³ J. Perlin, Warszawa 1986, s. 54-55.]. Kaszubszczyzna zaczê³a byæ nobilitowana w ró¿nych sferach ¿ycia publicznego.
Obecnie Kaszuby s¹ najbardziej heterogenicznym pod wzglêdem lingwistycznym regionem w Polsce, a autochtoniczny jêzyk regionalny, jakim jest jêzyk kaszubski, poddany zosta³ ochronie. Przede wszystkim zwraca siê uwagê na wartoœæ naturalnego bilingwizmu, z akcentem na wzmocnienie pozycji statusu spo³ecznego i rozwoju kaszubszczyzny.
Wa¿nym osi¹gniêciem spo³ecznoœci kaszubskiej by³o uchwalenie przez Sejm Rzeczypospolitej Polski 6 stycznia 2005 r. Ustawy o mniejszoœciach narodowych i etnicznych oraz o jêzyku regionalnym, która uregulowa³a prawny status kaszubszczyzny. Nast¹pi³a nobilitacja jêzyka kaszubskiego w sferze oficjalnej, a kaszubszczyzna zyska³a status jêzyka regionalnego w Polsce.
Wed³ug badañ socjologicznych jêzyk regionalny jest centraln¹ wartoœci¹ kultury kaszubskiej, a zgodnie z teori¹ Smolicza w spo³ecznoœciach zgromadzonych wokó³ jêzyka jest on nie tylko sposobem komunikowania, ale stanowi podstawowy sposób przekazywania kultury [J. Smolicz, Kultura i nauczanie w spo³eczeñstwie wieloetnicznym, t³um. E. Grabczyk-Ryszka, Warszawa 1990, s. 153.] i rozwoju danej spo³ecznoœci.
Artyku³ przedrukowany z S³owo Yu Polonii, Beograd 2006
|