Powrót do

Ostatnie dni Tesli

dodany: 15.09.2006 | autor: Łukasz Wieczorek

W państwa ręce oddaję jeden z całej serii artykułów, jakie zostały opublikowane na łamach internetowego serwisu serbskiego koncernu medialnego B92 z okazji 150 rocznicy urodzin Nikoli Tesli, wielkiego naukowca, dumy Serbii, Chorwacji i Ameryki; postaci cenionej do dziś na całym świecie.

Zdecydowałem się na przetłumaczenie i przedstawienie polskiemu czytelnikowi właśnie tego artykułu ze względu na jego oryginalny charakter. Przyciąga uwagę jego kompozycja (która została w całości zachowana), jak i zawarte w nim informacje. Takie, których nie odnajdzie się w zwykłej encyklopedii.

Zachęcam więc do lektury i jednocześnie zapraszam do zapoznania się z krótką notką biograficzną Nikoli Tesli, którą możecie znaleźć państwo w naszym serwisie w dziale sławni Słowianie.

Ostatnie dni Tesli

Ostatnie lata swojego życia Nikola Tesla spędził – jak i jego większość – pracując. Tak jak wcześniej, nadal mieszkał w hotelu, a z rodziny najbliższy był mu siostrzeniec Sava Kosanović.

Można by pomyśleć, że ktoś taki jak Tesla, który tak wiele uczynił dla ludzkości, był wystarczająco zaradny, aby zabezpieczyć sobie swoją starość. Ten, kto tak myśli, nie wie jakim Tesla był człowiekiem. Dla niego wszystko było ważniejsze od pieniędzy. Był człowiekiem, który zrezygnował z udziałów, do których zgodnie z umową z Westinghousem (współzałożycielem Tesla Electric Light Company – przyp. tłum.) miał prawo. A nie były to drobne sumy. Dziś jedynie z tej części udziałów, która wynika z prawa do posiadanych patentów dałoby się stworzyć imperium finansowe. Jednakże nawet i wtedy, gdy w latach późnej starości pozostał bez środków do życia, bardzo uraziła go propozycja przyjęcia skromnej emerytury od rządu Jugosławii. Miał zbyt wiele dumy, aby zgodzić się na coś takiego.

Mimo to Tesla nie upadł na duchu i nie rezygnował z udziału w życiu publicznym. Wykorzystywał pojedyncze okazje, przy których zwracał się do opinii publicznej, przede wszystkim jugosłowiańskiej. Szczerze i otwarcie opowiadał się za jednością Serbów, Chorwatów i Słoweńców, zarówno w ojczyźnie, jak i w Ameryce.

Druga wojna światowa rozpoczęła się, kiedy Tesla miał osiemdziesiąt trzy lata. Naukowiec skierował wówczas wszystkie swoje intelektualne siły w stronę zaangażowania wokół międzynarodowych problemów politycznych. W kwietniu 1942 z pomocą Savy Kosanovicia zwrócił się do opinii publicznej z listem Moim rodakom w Ameryce (Мојој браћи у Америци). W liście tym wezwał wszystkich Jugosłowian ze Stanów, aby odpowiedzieli na wezwanie prezydenta Roosevelta do zaangażowania się w wypełnienie wojennego planu produkcji. Apel spotkał się z odzewem i akceptacją wszystkich, do których był zaadresowany.

Tegoż 1942 roku Tesla po raz ostatni wystąpił publicznie.

Z kolei w czerwcu tego roku jugosłowiański król Piotr II Karađorđević przybył do Waszyngtonu z wizytą do amerykańskiego prezydenta, aby uzyskać pomoc w walce z okupantem. Chciał spotkać się również z Teslą, dlatego też udał się do Nowego Jorku, gdzie Towarzystwo Amerykańskich Przyjaciół Jugosławii przygotowało dla niego przyjęcie. Tesla został zaproszony, jednak nie mógł przybyć ze względu na zły stan zdrowia. Dlatego też król odwiedził go w jego apartamencie w hotelu New Yorker. Po wizycie młody król zapisał w swoim dzienniku, że słowa Tesli były dotkliwe i że oboje płakali. Po tej wizycie Tesla pozostał zupełnie sam ze swoimi dokumentami. Zmarł siódmego stycznia 1943 mając osiemdziesiąt sześć lat. Przyczyną zgonu były następstwa zawału serca. Kilka dni później po jego śmierci Jugosłowiańskie Centrum Informacyjne przy dworze królewskim wydało oświadczenie o śmierci, wskazując w nim także wykaz osiągnięć Tesli i określając protokół uroczystości żałobnych i pogrzebowych. Przemówienie, jakie przygotował Louis Adamitch, prezydent Nowego Jorku było bezpośrednio transmitowane przez Radio Nowego Jorku dziesiątego stycznia 1943 roku.

Świadectwa

Zwłoki Nikoli Tesli zostały przetransportowane na cmentarz Campbell. Protokół nakazywał, aby uroczystości żałobne odbyły się 12 stycznia w katedrze św. Jovana Bogoslova. Biskup poprowadził wprowadzającą i ostatnią modlitwę po angielsku. Pozostałą cześć uroczystości, w imieniu Serbskiej Cerkwi Prawosławnej i prymasa Dionisija, namiestnika Serbskiej Prawosławnej Cerkwii w USA, poprowadził po serbsku Dušan Šukletović, proboszcz świątyni św. Sawy w parafii nowojorskiej. Spośród pogrążonych w żałobie członków rodziny, obecni na uroczystościach byli tylko Sava Kosanović i Nikola Trbojević.

Wynalazcy, Nobliści, czołowe postaci w zakresie elektrotechniki, wysocy przedstawiciele władz Jugosławii i Nowego Jorku, a także mężczyźni i kobiety, którzy zgromadzili się w wielu różnych miejscach oddali cześć Nikoli Tesli, ojcu radia i nowoczesnego sposobu wytwarzania i przesyłania energii, The New York Times, 13 stycznia 1943.

Kilka dni później zwłoki Tesli zostały skremowane. Urna ze szczątkami tego wielkiego naukowca została w 1957 roku przetransportowana do Belgradu, po czym, zgodnie z życzeniem rodziny Tesli i po konsultacji z profesorem Veljkiem Koraciem, umieszczona w Muzeum Nikoli Tesli, gdzie znajduje się do dziś.

Šarlota Mužar

...Tej jesieni, kiedy Sava N. Kosanović był w szpitalu ze względu na pilną operację ślepej kiszki Tesla zadzwonił do jego kancelarii. Później dowiedziałam się o jego cowieczornym zwyczaju dzwonienia do hotelu Navarro, gdzie mieszkał jego siostrzeniec. Tesli były szybko potrzebne pieniądze. Jego głos brzmiał obco, wyczerpanie, drżąco, jak z wielkiej odległości. Powiedział, że wystarczy mu 50 dolarów. Jutro, kiedy znalazłam się w holu hotelu New Yorker, zadzwoniłam do Tesli. Po dłuższym czasie i wielu próbach dodzwonienia się telefonista powiedział do mnie: Proszę, niech pani będzie cierpliwa. Czasami dr Tesla potrzebuje sporo czasu, aby odebrać. Wreszcie usłyszałam jego głos, taki sam jak minionego dnia, który powiedział cześć i poprosił mnie, żebym przyszła do jego pokoju, kiedy tylko wyjaśniłam przyczynę swojej wizyty. W pewnym sensie to mnie zdziwiło. Oczekiwałam, że poprosi mnie, abym zostawiła pieniądze na recepcji, lub przekazała je przez portiera, gdyż słyszałam, że prowadził życie samotnika.

Jego apartament znajdował się na końcu korytarza na 33 piętrze. Zapukałam i poprosił mnie, abym weszła. Siedział przede mną na łóżku Nikola Tesla. Wyglądał dużo słabszy, niż na zdjęciach wykonanych przy okazji wizyty króla Piotra kilka miesięcy wcześniej. Miał na sobie piżamę. Miał rzadkie, kompletnie białe włosy z przedziałkiem po środku. Jego twarz była zmęczona, wyglądała staro. Spojrzenie miał przenikliwie ostre. Jego łóżko było staromodne, wydaje mi się, że z mosiądzu. Pomiędzy nami stał staromodny okrągły stół zakryty papierami i notatkami. Przedstawiłam się i raz jeszcze wyjaśniłam powód swojej wizyty. Powiedział dobrze i ruchem ręki wskazał, abym zostawiła kopertę na stole, co też uczyniłam. Zatrzymałam się na chwilę i spytałam, czy czegoś mu potrzeba i czy mogłabym dla niego coś zrobić. Powiedział: Nie, bardzo pani dziękuję. Niechętnie go opuściłam…

Ilija Obradović

...Ale dwie zachowane rzeczy, które znaleźliśmy w kufrze pozostawiły na nas głębokie wrażenie. Znaleźliśmy je na spodzie kufra. Na pierwszy rzut oka nie przyciągały uwagi i traciły się między różnorodnymi orderami i wielkimi dyplomami na pergaminie. To były dwie małe paczuszki. Jedna z papieru pakowego, związana wielokrotnie używaną wstążką. Otwieraliśmy ją z uwagą, bardziej zaciekawieni, niż z nadzieją na znalezienie jakiegoś ważnego przedmiotu. Podczas otwierania najpierw pojawiły się końcówki przewodów, a później cały metalowy pierścień, wokół którego zwiniętych było sześć zwojów drutu z izolacją, która ze starości poczerniała. To była część pierwszego silnika indukcyjnego na świecie. Pierwszy rewolucyjny wynalazek Tesli, symbol początku elektryfikacji – początku płodnej pracy Tesli dla dobra ludzkości. Zachował go na pamiątkę. Widać, że wielokrotnie go otwierał, wiele razy oglądał. Druga paczuszka przewiązana była wstążką z herbem hotelu, w którym mieszkał. Ale wstążka nie była stara. Była biała i cała zapisana pewnym pismem Tesli. Widać przede wszystkim liczby, i to pięciocyfrowe, dziesięciocyfrowe i piętnastocyfrowe. Nie da się odnaleźć ani początku ani końca. Końce są przerwane i widać jedynie, że chodzi o rachunek związany z elektronami o wielkiej ilości liczb po przecinku. Następnie znaleźliśmy także stronę tytułową z napisem Ostatnie wyliczenia. Dowiedzieliśmy się, że z tymi notatkami w rękach zgasło życie Tesli. Pracował do ostatniego tchu. Właśnie tak znaleźliśmy w tym samym czasie symbole początku i końca wielkiego dzieła Tesli...

Tekst pierwotny:
Poslednji dani, B92 – Tesla: Život (izvor: Monografija Muzej Nkole Tesle 1952-2003) z języka serbskiego przełożył Łukasz Wieczorek